ΝΕΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΑΚΡΟΠΟΛΗΣ: μετά τη φιέστα…

Έγιναν λοιπόν τα εγκαίνια του Νέου Μουσείου της Ακρόπολης (ΝΜΑ) και όλοι μάς καλούν να γιορτάσουμε την «εθνική επιτυχία». Όμως, όπως και με πολλές άλλες «εθνικές επιτυχίες» (π.χ. Ολυμπιακοί Αγώνες), μετά έρχεται ο λογαριασμός. Έχουμε άραγε πολλούς λόγους να χαιρόμαστε;

Το ΝΜΑ έρχεται να αλλάξει το καθεστώς των δημόσιων μουσείων στην Ελλάδα
Πρόκειται για το πρώτο δημόσιο αρχαιολογικό Μουσείο που θα λειτουργεί ως Νομικό Πρόσωπο Δημοσίου Δικαίου: αυτονομημένο από τον ίδιο τον αρχαιολογικό χώρο που υποτίθεται πως υπηρετεί, προικισμένο με «ελευθερία» και «ευελιξία» στη διαχείριση πόρων και εργαζομένων (δηλ. την υπαγωγή του σε ιδιωτικοοικονομικά κριτήρια λειτουργίας), το ΝΜΑ ξεκινά το αμφίβολης αποτελεσματικότητας ταξίδι του για την εκπλήρωση του «εθνικού» στόχου του. Την πορεία του ταξιδιού θα καθορίσει το διορισμένο (από την εκάστοτε κυβέρνηση) Δ.Σ. Οι επιπτώσεις είναι ήδη εμφανείς: στην επιλογή του προσωπικού που θα γίνεται αποκλειστικά από το Δ.Σ. (ασφαλώς, με «ημέτερα» κριτήρια), στις εργασιακές σχέσεις (ξεχάστε την μονιμότητα) και τις απολύσεις (είναι εκπεφρασμένη βούληση του Προέδρου του Δ.Σ. να... μην γίνονται απεργίες στο νέο Μουσείο!). Ακόμη περισσότερο, στον προσανατολισμό της λειτουργίας του Μουσείου στην αγοραία αντίληψη για τον πολιτισμό, την απόλυτη σύνδεση του «πολιτιστικού αγαθού» με το «τουριστικό προϊόν».
Οι τομές αυτές ενορχηστρώθηκαν προσεκτικά καθ’ όλη τη διάρκεια κατασκευής του νέου Μουσείου, αφού οτιδήποτε το αφορούσε αντιμετωπίστηκε με «ειδικό καθεστώς» και έκτακτες ρυθμίσεις, όπως υπαγόρευε η πολυδιαφημισμένη «εθνική» του σημασία. Ειδικό καθεστώς για να ανεγερθεί ένα κτίριο που δίχασε την αρχιτεκτονική κοινότητα, με διαστάσεις μακριά από την κλίμακα της περιοχής στην οποία χωροθετήθηκε. Ειδικές ρυθμίσεις για να θεμελιωθεί πάνω σε μια ολόκληρη συνοικία της βυζαντινής πόλης, που σε κάθε άλλη περίπτωση θα τύχαινε καλύτερης μεταχείρισης. Ειδικές αποφάσεις για να γκρεμιστούν διατηρητέα κτίρια (παρότι η ύπαρξή τους ήταν στις προϋποθέσεις του αρχιτεκτονικού διαγωνισμού!). «Αναγκαστική» έγκριση της μουσειολογικής μελέτης από το Κεντρικό Συμβούλιο Μουσείων λίγο πριν τα εγκαίνια του Μουσείου και αφού η έκθεση είχε ήδη στηθεί… Ειδικό καθεστώς χρηματοδότησης, που έφτασε να γίνει προκλητικό, όχι μόνο για τις υπόλοιπες υπηρεσίες του Υπουργείου αλλά και για ολόκληρο τον ελληνικό λαό, όταν ανακοινώθηκε το ποσό των 6 εκ. ευρώ μόνο για τα εγκαίνια (ποσό που μειώθηκε αισθητά μετά το θόρυβο που προκλήθηκε), αλλά και ο υπέρογκος μισθός του Γενικού Διευθυντή του.
Ήδη, από τη στιγμή που η κατασκευή του ΝΜΑ, ένα έργο που θα έπρεπε να εκτελεστεί από το ίδιο το ΥΠΠΟ, ανατέθηκε στον Οργανισμό Ανέγερσης Μουσείου Ακροπόλεως (Νομικό Πρόσωπο Ιδιωτικού Δικαίου), ήταν σαφές ότι η πολιτική των κυβερνήσεων τόσο του ΠΑΣΟΚ όσο και της ΝΔ ήταν να χρησιμοποιήσουν το νέο Μουσείο ως πιλότο για την αλλαγή του θεσμικού καθεστώτος και των εργασιακών σχέσεων στο χώρο των δημόσιων μουσείων.

Επιστημονική δεοντολογία, μουσειολογία και άλλα… ψιλά γράμματα
Οι θορυβώδεις πανηγυρισμοί για τα εγκαίνια προσπαθούν να «σκεπάσουν» την εκκωφαντική απουσία επιστημονικών επιχειρημάτων για βασικές επιλογές που σχετίζονται με το Μουσείο. Με ποια επιστημονική δεοντολογία δικαιολογείται το Μουσείο να είναι αποσυνδεδεμένο από τον αρχαιολογικό χώρο της Ακρόπολης; Με ποια επιστημονικά κριτήρια αποφασίστηκε να «ξηλωθούν», με συνοπτικές διαδικασίες, μερικά ακόμη «τεμάχια» του Παρθενώνα και να μετατραπούν σε μουσειακά εκθέματα για να εμπλουτιστούν οι συλλογές του Μουσείου; Χωρίς καμία συζήτηση ανοιχτή στη διεθνή επιστημονική κοινότητα (όπως γινόταν στο παρελθόν) για το ποια τμήματα, για πόσον καιρό και για ποιο λόγο είναι αναγκαίο να αποσπαστούν από την Ακρόπολη, όταν είναι γνωστό ότι η απόσπαση τμημάτων από ακίνητα μνημεία αποτελεί έσχατο μέτρο για την προστασία τους. Το χειρότερο είναι ότι θεωρείται πλέον δεδομένο ότι η ατμοσφαιρική ρύπανση, μείζον πρόβλημα για τα μνημεία της Ακρόπολης, αλλά και για τους κατοίκους και επισκέπτες της πόλης, δεν θα βελτιωθεί ποτέ. Αντί να ανοίξει η συζήτηση (που μας αφορά όλους, ειδικούς και μη) για το πώς η πόλη αυτή θα γίνει βιώσιμη, πώς θα προστατευτεί η υγεία των κατοίκων μαζί με το φυσικό και το πολιτιστικό περιβάλλον, αποφασίζεται με τόση ευκολία να αποσπαστούν αρχιτεκτονικά κατάλοιπα και να εκτεθούν ως ανεξάρτητα «έργα τέχνης» στο νέο Μουσείο.
Αυτό άλλωστε ταιριάζει με το εκθεσιακό πρόγραμμα του Μουσείου, που παρά τις μεγαλόστομες εξαγγελίες, μοιάζει να βγήκε από τη… ναφθαλίνη. Αγνοώντας την τρέχουσα σχετική συζήτηση, υιοθετεί την «πατροπαράδοτη» αντίληψη πως «τα αριστουργήματα μιλάνε μόνα τους», αντίληψη που ακυρώνει στην πράξη κάθε προβληματισμό για ένα επιστημονικά δομημένο εκθεσιακό πρόγραμμα, για έναν επικοινωνιακά αποτελεσματικό μουσειολογικό σχεδιασμό. Φαίνεται πως αυτά είναι ψιλά γράμματα για ένα Μουσείο εξ αρχής στραμμένο (ήδη και από τον τρόπο διαφήμισής του) στο τουριστικό προϊόν.
Κάποιες φορές έχει κανείς την αίσθηση ότι το σημαντικότερο σημείο του νέου Μουσείου της Ακρόπολης είναι... το εστιατόριο! Άλλωστε για τη θέα του πολυτελούς εστιατορίου δεν είναι που έχουν βαλθεί να γκρεμίσουν ή να «μετακομίσουν» τα διατηρητέα της Διονυσίου Αρεοπαγίτου; Στην πραγματικότητα, εγκαινιάζεται ένας νέος τρόπος να βλέπουμε το μουσείο: στραμμένο στην οικονομική ανταποδοτικότητα και όχι στην οργάνωση της γνώσης του παρελθόντος για τις ανάγκες της κοινωνίας. Το γεγονός αυτό έρχεται να επιβεβαιώσει η μεγάλης έκτασης πολεοδομική παρέμβαση στην πόλη με αφορμή την ανέγερση του Μουσείου. Οι αντικειμενικές αξίες στην περιοχή έχουν ανέβει στα ύψη, ενώ όπου υπάρχει η δυνατότητα ανοίγουν νέα καταστήματα πολυτελείας.
Όταν υπάρχουν δημόσια μουσεία που προσπαθούν, με τα ελάχιστα μέσα που τους διαθέτει το ελληνικό δημόσιο, να λειτουργούν ως ζωντανοί οργανισμοί μέσα στην πόλη τους, να τονώσουν την γόνιμη επαφή των τοπικών κοινωνιών με το παρελθόν τους, αλλά και να αποτελούν πόλο έλξης και της σύγχρονης καλλιτεχνικής δημιουργίας, με τρόπο όσο γίνεται πιο προσιτό σε όλους, όταν δημόσια μουσεία καταβάλλουν προσπάθεια να «ανοίξουν» ακόμη και στις περισσότερο αποκλεισμένες κοινωνικές ομάδες, την ίδια στιγμή ένα από τα μεγαλύτερα μουσεία της χώρας (και σίγουρα το πιο ακριβοπληρωμένο) αγωνίζεται να δημιουργήσει το προφίλ ενός VIP μουσείου.

Με τον ίδιο τρόπο που το κτίριο του ΝΜΑ μοιάζει να «προσγειώθηκε» στην περιοχή που το φιλοξενεί, έτσι «προσγειώθηκε» και στα πολιτιστικά πράγματα της χώρας για να αλλάξει
(με το ζόρι) την οπτική μας για την πολιτιστική κληρονομιά και την προστασία της.
Μπορεί το νέο Μουσείο να αποκόπτεται από το ΥΠΠΟ,
αλλά οι επιπτώσεις που θα φέρει η λειτουργία του στην πολιτική για την πολιτιστική κληρονομιά, οι αλλαγές στις εργασιακές σχέσεις, το νέο καθεστώς ομηρίας των εργαζόμενων στον πολιτισμό, επιχειρούν να επεκταθούν σε όλο το ΥΠΠΟ.
*
Τώρα που τα φώτα των εγκαινίων χαμηλώνουν, ας ξαναθυμηθούμε ότι
τα μνημεία χρειάζονται άλλη προσέγγιση για να γίνουν κατανοητά και οικεία στους πολλούς,
για να (ξανα)γίνουν κοινωνικά χρήσιμα,
πέρα από ιδεολογικές χρήσεις και αγοραίες καταχρήσεις.
Κι ότι, όπως κατάφεραν οι κινητοποιήσεις των πολιτών και της επιστημονικής κοινότητας
να διασώσουν τα δύο διατηρητέα κτίρια της Διονυσίου Αρεοπαγίτου,
ίσως μπορεί η δράση όλων μας να αποτρέψει τη νέα πραγματικότητα που μας ετοιμάζουν.


ΕΝΩΤΙΚΗ ΑΓΩΜΙΣΤΙΚΗ ΚΙΝΗΣΗ ΕΡΓΑΖΟΜΕΝΩΝ ΣΤΟ ΥΠ.ΠΟ.